Moord op een boekengek

Meer dan tien jaar kwam hij bij mij over de vloer, in mijn winkel wel te verstaan. Als sociaal-geograaf vond hij na zijn pensionering dat het tijd werd voor iets anders: een studie geschiedenis, af te sluiten met een proefschrift over gehoorzaamheid. Geplaatst in het kader van de Tweede Wereldoorlog; de gehoorzaamheid aan hoger geplaatsten die gewone mensen ten uitvoer legden om uiteindelijk de holocaust te volvoeren. Alle versies van zijn werk gingen door mijn kopieermachines en hij praatte graag. Ik was 'Meneer Martin' -- een compromis tussen zijn vormelijkheid en de omgangsvormen die bij ons gebruikelijk zijn. Hij kon met ongelooflijk enthousiasme vertellen over zijn boek, en passant essentiële gewetensvragen aan je stellen en discussie ontlokken. Als vroege opstaander kwam hij meestal om 9 uur -- als het nog rustig is in de winkel. Dan ontstonden vaak hele discussies. Daardoor heb ik niet alleen de ontwikkeling van zijn proefschrift gevolgd, maar ook zijn ontluikende liefde (inmiddels was hij een eind in de 60) voor Julia R., een architectuur-professor verbonden aan de University of Minnesota. Het werd een pendel-relatie tussen de USA en Utrecht.
Vorige week donderdag was hij er weer; ik let natuurlijk niet op wat mensen precies doen, maar in ieder geval had hij veel gekopieerd en vertelde wat over zijn nieuwe boek. Maandagavond de 13e had hij een afspraak in een bekend Utrechts Grand Café, waar hij vaak kwam, om met zijn uitgever de details van zijn nieuwe boek door te spreken. Tijdens dat ongetwijfeld bevlogen onderhoud kreeg hij een hartinfarct en stierf ter plekke. Gistermorgen lag zijn overlijdensbericht in mijn brievenbus.
Met veel moeite ben ik de dag door gekomen. Toen ik thuis kwam 's avonds (het was een drukke dag geweest) kwamen de emoties los. In hem herken ik zo veel: zijn belezenheid, zijn van meet af aan recalcitrante reactie op hindernissen in het leven, die door velen als er-bij-horend worden ervaren maar niet door hem (bij voorbeeld het weigeren een formulier in te vullen omdat de toon van het formulier je niet bevalt en ook niet het doel waartoe het dient -- een beslissing die je op problemen komt te staan met autoriteiten). Het hebben van een mening over gevoelige, niet politiek-correcte zaken, maar dan wel gefundeerd op wetenschappelijke bronnen. Zijn jeugdige onbevangenheid.
Het pijnlijke is, en dat zou hij zelf ongetwijfeld ook hebben onderkend en gelijktijdig gerelativeerd, is dat hij op de wachtlijst stond voor een bypass-operatie.
Nu zal ik zelf een mening geven die gebaseerd is op feitenkennis: als het Nederlandse gezondheids-systeem niet zo belachelijk in elkaar had gestoken, waarbij voor allerlei aandoeningen wachtlijsten bestaan in ziekenhuizen -- en let wel, dit is een verschijnsel dat in andere geciviliseerde landen om ons heen (Duitsland, België, Frankrijk, Engeland) niet of nauwelijks bestaat -- dan had hij nu wellicht nog geleefd. Dan was hij misschien 90 geworden in plaats van 72. En dan hadden we hem nu niet moeten missen. De moordenaars van hem, zo concludeer ik een prikkelende stelling, zitten in de politiek. En dat is bitter, heel bitter.

Om vijf uur vanmiddag is hij gecremeerd. Ik ben blij dat ik er bij was, maar eigenlijk had het niet nodig hoeven zijn.

In Memoriam

Richard Stolzenburg, 23-11-1933 ~ 13-02-2006
een lieve man