Kerguelen, of hoe een gestolen boek tot een passie leidde

De eerste keer dat ik iets las over de Kerguelen was ik twaalf jaar oud. Uit de schoolbibliotheek van het atheneum leende ik het boek "Antarctica, de geschiedenis van het geheimzinnige Zuidland" van de godvruchtige schrijver Dr.Ir. W.H.C. Knapp(*) (uitgave: Erven F. Bohn, 1958, 589 pagina's). Dit standaardwerk handelt niet alleen over de Zuidpool zelf maar gaat ook uitvoerig in op de omringende antarctische eilanden. Ik vond het immens dikke boek destijds zo interessant (het trefwoordenregister beslaat alleen al 23 pagina's) dat ik het nooit meer terug bracht naar de bibliotheek. Het leek me immers dat ik jaren nodig zou hebben om al deze informatie tot mij te nemen en na te speuren. (Ja, ik geef toe: ik heb het boek gestolen. Jarenlang heb ik het om die reden niet eens in de catalogus van mijn bibliotheek durven opnemen!)

Kerguelen

Archipel de Kerguelen, ligt in het zuidelijk van de Indische Oceaan, op circa 49 graden Zuiderbreedte en 60 graden oosterlengte. Het werd in 1772 door de Franse admiraal Joseph de Kerguelen de Trémarec ontdekt waarna kapitein James Cook het in 1776 aan deed en in kaart bracht. De archipel in deze koude en vooral zeer winderige streek bestaat uit meer dan 300 eilanden. In totaal beslaat het 6232 km2 (Elsevier Moderne Nederlandse Encyclopedie), 6200 km2 (Westermann Lexikon der Geographie en Encyclopedia Britannica), terwijl de Brockhaus-Studienausgabe uit 2001 het houdt op 5800 km2 voor het hoofdeiland en nog eens 1415 km2 voor de ca. 300 neveneilandjes bij elkaar. Dus 7215 km2 bij elkaar. Mount Ross is de hoogste berg en meet 1960 meter. (Daarover zijn de naslagwerken het vreemd genoeg eens). Sinds 1893 is het in Frans bezit. Kerguelen heeft één nederzetting die uiteraard Port-aux-Francais heet en die permanent bewoond wordt door wetenschappers van diverse pluimage. Meestal uit Frankrijk maar ook uit andere delen van de wereld. En natuurlijk is er een Franse gouverneur die om de –naar ik meen- 3 jaar wordt afgelost. Je kunt er alleen per boot naar toe en dat is gezien de onstuimige wateren geen pleziertochtje. Jaarlijks regent, sneeuwt of motsneeuwt het op 300 van de 365 dagen en het waait er altijd hel erg, soms tot 150 km per uur (en dat is heviger dan de zwaarste storm op de schaal van Beaufort). (Jon Fisher: Uninhabited and Deserted Islands, 1983, p. 94-95)

In het boek van Knapp vond ik zoveel eilanden dat ik wekenlang in atlassen speurde om ze op te zoeken. De meeste waren niet eens te vinden of bestonden uit alleen maar een stipje. Nog steeds, 30 jaar later en moderne cartografie onder handbereik hebbend, blijft het zoeken naar een fatsoenlijke weergave van al die zuidelijke eilandjes. Ik werd heel gelukkig toen ik op 17 mei voor $12,99 eigenaar werd van een heuse door een satelliet gemaakte foto van de archipel. (Afdrukken van deze foto worden nog steeds verkocht op eBay, door filmsdocs.) Aan de Kerguelen zijn maar heel weinig complete boeken gewijd. Meestal wordt het behandeld in werken die het hele antarctische zuiden beslaan.

Kauffmann

De Fransman Jean-Paul Kauffman ging in 1992 naar het eiland omdat hij dat sinds zijn jongenstijd gewild en omdat 40 jaar op een mogelijkheid om er te komen gewacht had, en schreef er een boek over dat in 1994 bij uitgeverij Atlas in Nederlandse vertaling uitkwam. Dit boek verkocht voor geen meter en was tot voor kort nog steeds verkrijgbaar bij De Slegte. Toch is het een interessant boek en een goede kennismaking met Kerguelen.

Beter is André Migot’s The Lonely South (Engelse vertaling) uit 1956. Migot is een denker; hij observeert en becommentarieert de mensen die op dit stukje Frans grondgebied werken met opmerkelijk psychologisch inzicht. Maar ja, hij is dan ook Tibetoloog en hevig in de zen-meditatie (dat zeg ik zonder daar in het minst iets negatiefs mee te bedoelen).

Het omslag van Kauffmann’s boek is interessant voor Büchologen en Büchmaniakken. De copyright pagina vermeldt namelijk dat de illustratie van het omslag een gravure is van George Cooke uit 1811, uit het bezit van Boudewijn Büch. Daarmee had Boudewijn een vrij jonge heruitgave want de oorspronkelijke gravure A View of Christmas Harbour in Kerguelen’s Land is uit 1784. Hieronder staat zij volle glorie afgebeeld. (Zij is niet in mijn bezit helaas.)

Het is dé klassieke illustratie van Kerguelen geworden. Op 25 december 1976 is ter gelegenheid van de 200-ste verjaardag van de ontdekking door James Cook door de Franse posterijen een postzegel uitgegeven met natuurlijk een bijbehorende eerstedag envelop. Dat was dus maar 3 jaar na mijn eigen ontdekking van Kerguelen, maar toen had ik nog geen weet van filatelie). De eerstedag envelop – op Kerguelen gestempeld op 31 december van dat jaar -- kocht ik op 5 mei j.l. (van een fransman natuurlijk) op eBay, voor slechts 5 euro. Hieronder is het te zien.

De postzegel van 3,5 franc is een fraaie weergave van de oudste gravure en een echt verzamelaarding.

En zo is een toevallig gevonden en tot mijn schaamte gestolen boek in een schoolbibliotheek (bestaat zoiets nog, een schoolbibliotheek? Of worden de 12-jarigen tegenwoordig aangeraden hun info bij elkaar te Google-en en bevat de boekerij alleen de verzamelde werken van J.K. Rowling – Harry Potter?) de oorsprong van een fascinatie die al 32 jaar duurt en waarschijnlijk ook nooit meer verloren gaat.

(*) vele jaren later zou ik op een vakantie een zeer knappe jongen van 17 jaar ontmoeten. Toen hij zich voorstelde en ik zijn achternaam hoorde, Knapp met dubbel-k, zei ik meteen: "dat is een weinig voorkomende naam, heb jij soms iemand in de familie die een boek over Antarctica geschreven heeft?" Het bleek inderdaad zo te zijn en hij kon me van alles vertellen over zijn opa, die, zo herinner ik mij, nogal een vreemde vogel in de familie was waaraan men niet graag herinnerd werd. Ik ging een week lang intensief met hem om, nodigde hem op mijn logeeradres uit, nam hem mee uit eten, en werd een beetje verliefd. Lang heb ik getwijfeld of mijn verliefdheid puur alleen die jongen betrof of het onder handbereik hebben van een link naar de oorsprong van mijn eilandliefde. Met het (ietsje) ouder worden is het besef gekomen dat het om het laatste gaat – al blijft het een romantische herinnering!